Żurawina

Pochodzenie żurawiny.
Uważa się, iż żurawina pochodzi z Ameryki Północnej. Rośnie najczęściej na bagnach lub torfowiskach. W przeszłości była spotykana także w lasach Europy Północnej i Syberii. Najbardziej popularna jest owalna, o grubej mięsistej skórce, żurawina wielkoowocowa (łac. Vaccinium macrocarpon) rosnąca w Kanadzie oraz na północy Stanów Zjednoczonych. Obecnie żurawina jest hodowana na specjalistycznych plantacjach. W Polsce spotyka się dziko rosnącą żurawinę błotną (łac. Vaccinium oxycoccus) w Puszczy Knyszyńskiej, Białowieskiej, lasach biłgorajskich i na Pomorzu Zachodnim. Najprawdopodobniej przywędrowała do nas ze Skandynawii.

Żurawina to niskopienna roślina o czerwonych, lekko cierpkich owocach, zaliczana do rodziny żurawinowatych (Oxycoccaceae) lub do rodziny wrzosowatych (Ericaceae).
Sezon na świeżą żurawinę jest bardzo krótki, bowiem pik sprzedaży występuje w listopadzie. Obecnie kilogram żurawiny kosztuje od 18 do 25 zł. Dlatego też żurawina najczęściej jest spożywana w formie przetworzonej w postaci suszonej, po rozmrożeniu lub dżemów i soków.

Żurawina w medycynie ludowej
Najbardziej wartościowym elementem są czerwone, drobne owoce o lekko kwaśno-cierpkim smaku. Dodanie do niej cukru daje ujmujące wrzenie kompilacji smaku słodkiego i kwaśnego z nutą cierpkości w tle. Być może dlatego żurawina znalazła takie uznanie w kulinariach, ale jak się okazuje także w medycynie ludowej. Zapamiętajmy, łacińska nazwa żurawiny „Vaccinum” to po łacinie „szczepionka”.

Z badań nad tą rośliną wynika, iż żurawina była już doceniana przez Słowian. W niektórych regionach kraju, aby zapobiec rozwojowi nieprawidłowej flory bakteryjnej w trakcie procesu kwaszenia dodawano ją do kwaszenia kapusty. Niektóre źródła wskazują, iż stosowano ją także do konserwacji mięs, warzyw czy mleka. Żurawina nie tylko wzbogacała smak, ale i zapobiegała po prostu psuciu się żywności.

Była stosowana także w zwalczaniu przeziębień, schorzeń reumatycznych, zapaleń śluzówki jamy ustnej, przy problemach z gastrycznych a nawet przy bólach głowy spowodowanych zaczadzeniem. W średniowieczu zalecano żurawinę przy skąpych i bolesnych miesiączkach. Na kontynencie północnoamerykańskim żurawinę wykorzystywali w swoich praktykach zielarskich także indiańscy szamani, przemywali jej sokiem rany oraz usuwali toksyny po zatrutych strzałach.

Wartości odżywcze żurawiny
Żurawina jest bogata w wiele wartościowych składników odżywczych. Owoce żurawiny zawierają 0,35 g białka oraz 9,9 g węglowodanów w 100 g. Żurawiny są także źródłem błonnika i pektyn, witaminy C, A, B1, B2, PP oraz składników mineralnych: żelaza, wapnia, magnezu, fosforu, potasu, jodu. Żurawiny uznane zostały jako jedno z najbogatszych źródeł polifenoli, antocyjanów i garbników, kwasów fenolowych i flawonoidów. Żurawiny zawierają także taniny wykazujące właściwości ściągające i przeciwzapalne. Warto pamiętać, iż suszona żurawina ma wysoką kaloryczność około 320 kcal/100 g.

Funkcjonalne właściwości żurawiny

• Profilaktyka dróg moczowych

Bezsprzecznie na pierwszym miejscu żurawina polecana jest przy wszelkiego rodzaju schorzeniach dróg moczowo-płciowych. Poleca się ją do spożywania zarówno profilaktycznie jak i leczniczo. Zapobiega zakażeniom polega na działaniu antybakteryjnym zawartego w niej kwasu hipuronowego. Kwas ten ma zdolność usuwania bakterii Escherichia Coli (E.coli) z układu pokarmowego.

Żurawina wzmacnia także działanie antybiotyków podawanych w terapiach leczenia stanów zapalnych układu moczowego. Mechanizm działania polega na utrudnianiu przywierania bakterii do nabłonka w drogach moczowych, dzięki czemu mocz je łatwiej wypłukuje i nie dochodzi do dalszego rozwoju infekcji. Żurawinę szczególnie poleca się paniom w okresie przekwitania, bowiem w tym czasie znacznie częściej dochodzi do drożdżycy w wyniku różnego typu zmian zanikowych śluzówki pochwy i cewki moczowej.

Bardzo istotną cechą z punktu widzenia fizjologii organizmu jest to, iż żurawina zmniejsza kwaśny odczyn moczu. Jest to korzystne dla organizmu oraz umożliwia bezpieczne stosowanie żurawiny nawet w schorzeniach typu kamica. Spożycie żurawin zmniejsza zagrożenie łączenia się jonów wapnia i fosforu w nierozpuszczalne związki. Tym samym chroni przed powstawaniem kamieni nerkowych. Uważa się, iż żurawinę powinny jeść osoby, które mają skłonności do nawracania tej choroby. Sok z żurawin jest pomocny w rozpuszczaniu kamieni nerkowych, a tym samym ograniczenia napadów kolki nerkowej.

• Wspomaganie układu pokarmowego

Żurawiny nie tylko są smaczne, ale mają zbawienny wpływ na układ pokarmowy. Zawierają bowiem naturalne właściwości probiotyczne, co przyczynia się do rozwoju dobroczynnej mikroflory jelitowej. Zarówno świeże jak i suszone owoce zapobiegają zaparciom, a kisiele żurawinowe pomagają w leczeniu biegunek. Warte wspomnienia jest także profilaktyczne działanie podczas leczenia choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Uważa się, iż picie soku z żurawiny przy jednoczesnym stosowaniu terapii antybiotykowej w znaczący sposób wspomaga niszczenie bakterii Helicobacter pylori.

• Układ sercowo-naczyniowy

Regularne spożywanie żurawiny może przyczynić się do poprawy kondycji naszych naczyń krwionośnych. Żurawina ma zdolność zmniejszania ich kruchości i przepuszczalności. Uważa się, iż systematyczne picie soku żurawinowego podnosi poziom dobrego cholesterolu (HDL) i obniża poziom złej frakcji (LDL), co w konsekwencji może przyczynić się do zmniejsza ryzyka chorób serca.

Za składniki żurawiny, które korzystnie mogą wpłynąć na nasze serce uważa się także flawonoidy, antocyjany i witaminę C. Chronią one przed wpływem wolnych rodników. Zawarte w żurawinach flawonoidy są odpowiedzialne za zmniejszenie zapadalności na choroby wieńcowe poprzez powstrzymywanie tworzenia zakrzepów krwi oraz wpływ na rozszerzanie naczyń krwionośnych. Dzięki swym własnościom antyoksydacyjnym zapobiegają utlenianiu cholesterolu, a to z kolei znacząco zmniejsza ryzyko arteriosklerozy i zapychania naczyń krwionośnych. Żurawiny zawierają też korzystną ilość potasu, który może przyczynić się do znormalizowania naszego ciśnienia, co ma istotne znaczenie dla prawidłowej pracy serca.

• Profilaktyka antynowotworowa

Uważa się, iż żurawina wielkoowocowa zawiera większą ilość przeciwutleniaczy (fenoli), które odgrywają ważną rolę w profilaktyce niektórych nowotworów. Dlatego też uważa się, iż regularne spożywanie żurawiny może przyczynić się do zapobiegania niektórych z nich. Kolejnym składnikiem, który podejrzewany jest o działanie przeciwnowotworowe są bioflawonoidy. Wskazuje się, iż najbardziej podatne na hamujące właściwości żurawiny okazały się komórki raka płuc, raka okrężnicy oraz białaczki.

• Pielęgnacja jamy ustnej

Żurawina wspomaga w zwalczaniu bakterii w jamie ustnej, a tym samym zapobiega przenoszeniu infekcji po organizmie. Kolejną właściwością żurawiny jest profilaktyka pielęgnacji jamy ustnej i zębów, poprzez zapobieganie tworzenia się płytki nazębnej, próchnicy i chorób dziąseł.

• Nasz mózg

Naukowcy uważają, iż spożycie żurawiny może przyczynić się do pewnej ochrony naszego mózgu przed niekorzystnymi zmianami wynikającymi z upływu lat. Spożywanie żurawiny może wpływać na spowolnienie procesu starzenia się komórek mózgu, a tym samym zapobiega przedwczesnemu upośledzeniu funkcji motorycznych oraz behawioralnych. Dzieje się tak dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy. Prowadzone badania wskazują, iż być może spożycie żurawin może obniżyć ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera oraz chorobę Parkinsona.

Zwalczanie gorączki i budowanie odporności
W tradycyjnej medycynie domowej żurawinę w różnej formie podawano dzieciom w chorobach wirusowych jako łagodny środek przeciwgorączkowy i napotny. Jednocześnie podawanie tych owoców wpływało na wzrost odporności organizmu.

Inne właściwości
Badania wykazują, iż picie soku żurawinowego może wspomagać leczenie jaskry. Obecność witaminy PP jest korzystna dla kobiet przechodzącym menopauzę, cierpiącym na dokuczliwe uderzenia gorąca. Żurawina stosowana jest w kosmetologii jako składnik kremów i kosmetyków pielęgnujących.

Sa jednak pewne przeciwwskazania

Mimo swoich dobroczynnych właściwości żurawiny nie mogą być spożywane przez wszystkich. Istnieje kilka przeciwwskazań. Po pierwsze żurawina zawiera szczawiany, związki, które przy zbyt dużej koncentracji mogą wykazywać tendencję do krystalizacji. Dlatego też osoby z istniejącymi już i/lub nieleczonymi kamieniami nerkowymi powinny unikać żurawiny. Po drugie szczawiany utrudniają wchłanianie jelitowe wapnia i dlatego nie powinny być spożywane przez osoby z tendencją do osteoporozy. Po trzecie żurawin nie powinny spożywać osoby przyjmujące leki o działaniu przeciwzakrzepowym (np. zawierające warfarynę) albowiem substancje zawarte w żurawinie utrudniają usuwanie warfaryny z organizmu, co może wzmóc jej działanie i przyczyniać się do wystąpienia krwotoków.

------------------------------------------------------------------------------
Przy opracowywaniu tego materiału korzystałam m.in. z opracowań:
1. E. Hołderna-Kędzia: Charakterystyka botaniczna, skład chemiczny i właściwości biologiczne owoców żurawiny amerykańskiej. Postępy Fitoterapii 1/2006.
2. A. Stobnicka, M. Gniewosz: Możliwości wykorzystania właściwości żurawiny we współczesnej medycynie. Postępy Fitoterapii 3/2010.
3. A. Gryszczyńska: Żurawina amerykańska – lek na problemy urologiczne. Przegląd Urologiczny nr 5/2010.

4. Zdjęcia : Joanna Górska