Sterole w margarynie to nie wszystko

Joanna Górska [JG]:   Panie Jacku wiele się mówi o produktach z dodatkiem steroli i stanoli. Myślę, jednak, że wiele osób wciąż ma problemy ze zrozumieniem, co to jest. Bardzo proszę zatem na początek wyjaśnić naszym Czytelnikom, co to są sterole i czym różnią się od stanoli?

Jacek Gorczyca [JGO]: Sterole pod względem chemicznym są alkoholami należącymi do steroidów. Sterole roślinne (inaczej nazywane fitosterolami) są związkami wchodzącymi w skład błon komórkowych roślin. Różnica pomiędzy sterolami a stanolami sprowadza się do występowania podwójnego wiązania pomiędzy atomami węgla w łańcuchu metylowym bądź etylowym – sterole posiadają jedno lub dwa wiązania podwójne (fitosterole nienasycone), natomiast stanole są ich pozbawione (fitosterole nasycone).

Z punktu widzenia producentów żywności funkcjonalnej stanole – jako formy nasycone – są bardziej stabilne od steroli i wykazują nieco większą aktywność i skuteczność w redukowaniu cholesterolu. Nas jednak – jako konsumentów – najbardziej interesuje fakt, iż sterole roślinne są strukturalnymi odpowiednikami cholesterolu (sterolu pochodzenia zwierzęcego – zoosterolu) i z tym związana jest ich funkcjonalna aktywność.

Fitosterole, dzięki podobieństwu budowy chemicznej, mogą wiązać się z receptorami cholesterolu w jelitach (gdzie dochodzi do wchłaniania związków odżywczych z pokarmu), konkurując tym samym z nim i obniżając jego wchłanianie z przewodu pokarmowego. Prowadzi to w rezultacie do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi.

[JG]: Kto może spożywać produkty ze stanolami/sterolami? Czy możemy je podawać dzieciom i kobietom w ciąży?
[JGO]: Produkty spożywcze wzbogacone w sterole bądź stanole roślinne są stosunkowo młodą gałęzią przemysłu spożywczego. Mimo że pierwszy produkt wzbogacony w stanole pojawił się na rynku dopiero w 1995 roku, przez kolejne lata gama produktów zawierających sterole i stanole roślinne uległa znacznemu rozszerzeniu i obecnie możemy je spotkać na naszym rodzimym rynku nie tylko w margarynach, ale i w deserach jogurtowych oraz jogurtach pitnych.

Trzeba jednak ze smutkiem przyznać, iż świadomość społeczeństwa dotycząca żywności funkcjonalnej (a więc także steroli i stanoli roślinnych) jest wciąż dość niska. Z tego też względu regulacje prawne (zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym) narzucają na producentów żywności wzbogaconej w sterole i stanole roślinne obowiązek przekazywania konsumentom informacji pozwalającej zapewnić ochronę ich zdrowia.

Ostatnie regulacje prawne (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011) jasno określają, iż etykietowanie produktów z fitosterolami i fitostanolami musi zawierać informację, że środek spożywczy przeznaczony jest wyłącznie dla osób, które chcą obniżyć poziom cholesterolu we krwi, a także zawierać łatwo widoczną informację, że środek spożywczy może nie być odpowiedni w żywieniu kobiet w ciąży lub karmiących piersią oraz dla dzieci w wieku poniżej pięciu lat.

Ostrzeżenia takie wiążą się z możliwością wystąpienia zakłóceń we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (a więc witamin A, D, E oraz K). Ponadto, u dzieci występuje zwiększone zapotrzebowanie na cholesterol, który jest potrzebny do budowy i rozwoju komórek nerwowych; ograniczenie jego wchłaniania nie jest dla nich wskazane. U kobiet zaś istnieje dodatkowo potencjalne ryzyko zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Spożycie steroli i stanoli roślinnych może też niekorzystnie wpływać na poziom beta-karotenu w organizmie człowieka. Wszystkie te niekorzystne oddziaływania są jedynie potencjalne i mogą wystąpić przy nadmiernym spożyciu steroli i stanoli, jednakże ze względu na ochronę zdrowia konsumentów będących pod szczególną ochroną (a więc właśnie dzieci i kobiet w ciąży) zapisy takie zostały wprowadzone.

[JG]: W reklamach słychać, że można obniżyć cholesterol od 10 do 15%. Czy można tych steroli/stanoli spożywać więcej, aby bardziej obniżyć poziom cholesterolu? Czy są jakieś rekomendacje i normy?

[JGO]: Spożycie fitosteroli w naszej diecie (a więc w diecie przeciętnego Europejczyka) jest bardzo niskie – waha się w granicach 150-400 mg dziennie. Tymczasem efekt obniżenia poziomu cholesterolu występuje przy dawce 1,5-2,4 g steroli dziennie (przyjmuje się, iż spożywanie 2 g fitosteroli dziennie obniża stężenie frakcji LDL cholesterolu o ponad 10%). Jednak zwiększenie dawki powyżej rekomendowanej nie powoduje wyższej redukcji cholesterolu.

Należy ponadto mieć na uwadze, iż nadmierne spożycie steroli bądź stanoli roślinnych może prowadzić do zaburzeń pracy naszego organizmu. Z tego też względu wspomniane Rozporządzenie (UE) nakłada na producentów obowiązek zamieszczania informacji, że należy unikać spożywania dodatku steroli roślinnych/stanoli roślinnych ponad 3 g/dobę.

[JG]: Czy wystarczy spożywać margaryny lub desery ze sterolami/stanolami, a cholesterol sam „poleci w dół” czy należy jakoś specjalnie zmodyfikować dietę i styl życia? Czy należy informować lekarza, że konsumuje się takie produkty?

[JGO]: Niestety, nie ma dróg na skróty. Dlatego zaleca się, aby spożywanie żywności wzbogaconej w sterole bądź w stanole roślinne połączyć ze zbilansowaną dietą i aktywnością fizyczną. Wedle zaleceń UE na etykiecie produktu wzbogaconego w fitosterole powinna znaleźć się porada, że środek spożywczy należy stosować w ramach zrównoważonej i różnorodnej diety, obejmującej regularne spożywanie owoców i warzyw, w celu utrzymania poziomów karotenoidów.

Jak już bowiem wspomniałem, długotrwałe bądź nadmierne spożywanie steroli bądź stanoli roślinnych może wpłynąć na obniżenie stężenia beta-karotenu w organizmie. By skompensować ten efekt, zaleca się, więc spożywanie 5 porcji owoców i warzyw dziennie. Jeśli chodzi o konsultacje lekarskie, to na każdym opakowaniu produktu zawierającego sterole bądź stanole roślinne powinna znaleźć się informacja, że pacjenci zażywający leki na obniżenie poziomu cholesterolu powinni spożywać dany produkt wyłącznie pod kontrolą lekarza.

[JG]: Jak Pan widzi rozwój rynku steroli /stanoli w Polsce?
[JGO]: Produkty funkcjonalne zawierające sterole bądź stanole zyskują z roku na rok na popularności. Wiąże się to z wieloma czynnikami, zarówno pozytywnymi jak i negatywnymi wpływającymi na taki stan rzeczy – zwiększającą się średnią wieku naszego społeczeństwa (niestety jesteśmy w niechlubnej czołówce państw europejskich o najniższej dzietności), narażeniem na stres i niesprzyjające warunki środowiskowe, rozwojem chorób cywilizacyjnych, ale również z rosnącą świadomością konsumentów zmieniających swoje nawyki żywieniowe.

Krajowy rynek żywności wzbogaconej w fitosterole jest wciąż zdominowany przez fortyfikowane margaryny obniżające poziom cholesterolu. Wiodą na nim prym koncerny międzynarodowe (Unilever, Danone, Raisio), oferujące oprócz margaryn również jogurty pitne i desery jogurtowe wzbogacone w sterole i stanole roślinne.

Trzeba natomiast z żalem przyznać, że zainteresowanie rodzimych podmiotów tym obszarem rynku (o wysokiej przecież marżowości) było do tej pory znikome. Jest to o tyle dziwne, gdyż fitosterole oferują bardzo szerokie pole do wzbogacania artykułów spożywczych – zarówno mleczarskich, (z którymi głównie kojarzymy fitosterole), jak i innych.

Na rynkach europejskich możemy więc spotkać fortyfikowane mleko i napoje na bazie mleka, jogurty (zarówno pitne, jak i w formie deserów), kefiry oraz sery o obniżonej zawartości tłuszczu. Oprócz produktów typowo mleczarskich mamy do dyspozycji sosy i dressingi sałatkowe, majonezy, oleje, napoje sojowe i napoje owocowe, a nawet pieczywo i płatki muesli. Daje to szerokie pole do tworzenia całej gamy fortyfikowanych produktów spożywczych pozycjonowanych pod wspólną marką prozdrowotną (często wzbogaconą jeszcze o produkty zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6).

Bardzo serdecznie dziękuje za wywiad.
Joanna Górska
Redaktor Naczelna
--------------------------------------------------------------------------------------------
Wywiadu udzielił: Pan Jacek Gorczyca Area Sales Manager
z firmy AarhusKarlshamn Poland Sp. z o.o.
ul. Walecznych 44/3; 03-916 Warszawa

e-mail: jacek.gorczyca@aak.com
telefon: +48 22 616 41 82
mobile: +48 601 270 924
http://www.aak.com