Żywność funkcjonalna w przepisach prawa

1. Żywność funkcjonalna nie jest pojęciem legislacyjnym ale podlega takim samym kryteriom jak zwykła żywność. Jakiego typu dokumenty prawne obecnie lub w najbliższej przyszłości stanowiąc będą podstawę do weryfikacji danych na opakowaniach? Kiedy nowe prawo wejdzie w życie?

W uproszczeniu żywność funkcjonalna podlega zasadniczo tym samym regulacjom co żywność tradycyjna. W stosunku do żywności istnieje cały system aktów prawnych regulujących jej znakowanie, czyli przekaz kierowany do konsumenta: zaczynając od ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, poprzez akty wykonawcze jak np. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych, a kończąc na regulacjach unijnych.

Do najważniejszych z praktycznego punktu widzenia aktów  prawa europejskiego dotyczącego znakowania żywności należy niewątpliwie zaliczyć  Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności, czy Rozporządzenie Komisji (UE)  nr 432/2012 z  16 maja 2012, które ustanawia wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.  Natomiast dopiero w grudniu 2014r. wejdzie w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentowi informacji na temat żywności.

2.  Kto powinien być głównym beneficjentem nowego prawa: klient końcowy  czy producent?

Nie wolno nam zapominać, że prawodawstwo unijne zawsze miało na celu przede wszystkim zapewnienie swobodnego przepływu towarów.  Konsument mający obawy co do produktu z innego Państwa po prostu zrezygnuje z jego kupna. Dlatego też faktycznym, pierwotnym powodem wszelkiego prawa „pro konsumenckiego” nie była ochrona konsumenta, ale zapewnienie mu takich warunków,  w których nie będzie się obawiał nabyć produkt z innego Państwa Czołnowskiego.

Faktyczna troska o konsumenta pojawiła się stosunkowo niedawno i nadal ma celu także ułatwienie swobodnego przepływu towarów. Oczywistym jest, że przemysł nie lubi, kiedy narzuca się mu dodatkowe obowiązki, ale nie można zapominać, że pewne ujednolicenie i „oczyszczenie” na rynku służy także przedsiębiorcom. Zwłaszcza w czasach, kiedy klient jest coraz bardziej wymagający i posiadający coraz większą wiedzę z zakresu żywności.

Zasadniczo obecne regulacje dążą do ochrony konsumenta i zapewnieniu ma maksymalnie szerokiej wiedzy o kupowanym produkcie, jak również mają na celu przeciwdziałanie nie zawsze rzetelnym praktykom przedsiębiorców.

3. Jak w kontekście informowania konsumenta przedstawia się sprawa oświadczeń zdrowotnych?

W uproszczeniu oświadczenie zdrowotne to przekaz o charakterze komercyjnym, który wskazuje na wpływ danej żywności (czy jej składników) na zdrowie człowieka (np. „Wapń jest dobry dla kości”). Unia przyjęła wykaz dozwolonych oświadczeń zdrowotnych w zakresie witamin i składników mineralnych i w zakresie tych substancji i tylko  autoryzowane oświadczenia mogą być stosowne w oznakowaniu żywności.

W założeniu wprowadzenie regulacji dotyczące oświadczeń miało na celu ochronę konsumenta przed nadużyciami przedsiębiorców, co do właściwości danej żywności oraz zapewnienie prawdziwej i zrozumiałej informacji. Pytanie tylko czy aby cele te faktycznie udało się osiągnąć.

Po pierwsze, wiele oświadczeń, w moim przekonaniu, jest niezrozumiałych dla przeciętnego konsumenta np.: „betaina przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu homocysteiny”. Nie jestem też przekonana czy przeciętny konsument rozumie pojęcie „stresu antyoksydacyjnego”, które często pojawia się w wykazie. Po drugie, wiele oświadczeń zostało odrzuconych z przyczyn formalnych, czy z powodu przyjętych kryteriów oceny  i w związku z czym działania Europejskiego Urzędu do  Spraw Bezpieczeństwa Żywności podlegają powszechnej krytyce przemysłu. W kuluarach często żartuje się, że  teraz do wszystkiego będzie dodawana witamina C, bo ma najwięcej oświadczeń i tym samym przekaz do klienta będzie pełniejszy.

Fakt, że dane oświadczenie nie zostało autoryzowane nie oznacza, że dana żywność nie może być na rynku, ale to, że nie można informować o pewnych jej właściwościach. W praktyce jednak może to doprowadzić do zrezygnowania umieszczania w żywności składników, które mają pozytywny wpływ na zdrowie, a które nie otrzymały oświadczeń.   Z tych powodów mam mieszane uczucia czy działania Unii faktycznie spełniły zamierzoną rolę.

4.  Czy w Rozporządzeniu w sprawie przekazywania konsumentowi informacji na temat żywności określono jakie informacje bezwzględnie muszą znaleźć się na opakowaniach?

Już w obecnie obowiązującej legislacji mamy wykaz jakie informacje są obowiązkowe, a jakie mogą być informacjami dodatkowymi. Szczegóły znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych.

Natomiast Rozporządzenie unijne ujednolici tę kwestię we wszystkich krajach członkowskich. Zgodnie z  art. 9 Rozporządzenia informacjami obowiązkowymi są: nazwa żywności; wykaz składników, wszelkie składniki lub substancje pomocnicze, ilość określonych składników lub kategorii składników, ilość netto żywności, data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia, specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia, nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym, kraj lub miejsce pochodzenia, instrukcja użycia,  w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2 % objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu, informacja o wartości odżywczej.

Wydaje się, że największą zmianą jest obowiązek zamieszczenia informacji o wartości odżywczej (kaloryczność, tłuszcze, zawartość cukru, soli) –  konsument będzie naprawdę wiedział co je. Co więcej,  wartość energetyczna oraz ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukrów oraz soli muszą być prezentowane  w głównym polu widzenia. Zapisy dotyczące wartości odżywczej wejdą w życie dopiero w grudniu 2016 roku czyli dwa lata po wejściu w życie innych zapisów Rozporządzenia. Po tych zmianach Czipsy i czekolada mogą już nigdy nie smakować tak jak dawniej….:)

5. Czy  wraz z wejściem  w życie  Rozporządzenia w sprawie przekazywania konsumentowi informacji na temat żywności skończą się czasy małych niewidocznych czcionek i drobnych druczków?

Kwestia wielkości czcionki na opakowaniu była jedną ze spraw rozpalających najwięcej emocji podczas konsultacji z przemysłem. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia:   „obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być umieszczone w widocznym miejscu w taki sposób, aby były dobrze widoczne, wyraźnie czytelne oraz, w stosownych przypadkach, nieusuwalne. Nie mogą być w żaden sposób ukryte, zasłonięte, pomniejszone ani przerwane jakimikolwiek innymi nadrukami, ilustracjami czy innym materiałem”.

Takie rozwiązanie wydaje się być dobrym pomysłem zawłaszcza w kontekście praktyk producentów „żywności śmieciowej” gdzie często informacje o wartości odżywczej faktycznie się znajdują, ale np. pod zgrzewką, w takim miejscu, że trzeba sobie zadać wiele trudu aby je odnaleźć. Ponadto w Rozporządzeniu pojawił się zapis według, którego obowiązkowe dane są wydrukowane na opakowaniu lub etykiecie w sposób zapewniający wyraźną czytelność, z użyciem znaków o rozmiarze czcionki, której wysokość wynosi co najmniej 1,2 mm.

Znów powstaje pytanie jak ta regulacja będzie wyglądała w praktyce. Czy ze względu na dużą ilość informacji obowiązkowych efekt będzie odwrotny od zamierzonego – czy aby etykieta  nie będzie nieczytelna….

Bardzo serdecznie dziękuję Pani za wywiad,
Joanna Górska
redaktor naczelna
===========================================================
Wywiadu udzieliła: 
Radca Prawny Monika Zboralska (LLM K.U. Leuven)
Kancelaria Radcy Prawnego M.Zboralska
Ul. Dymińska 9/53; 01-519 Warszawa
www.zboralska-kancelaria.pl
tel. +48 22 636 01 71