Alergie pokarmowe trudny problem żywieniowy

Alergie wydają się być zmorą naszych czasów. Coraz więcej osób ma kłopoty zdrowotne i coraz trudniej opanować nawracające problemy. W zasadzie alergenem może być każda substancja lub związek, który dostaje się do naszego organizmu. Alergeny mogą dotrzeć do naszego organizmu różnie: poprzez drogi oddechowe, przez przewód pokarmowy, przez skórę lub błonę śluzową lub dostają się do organizmu poprzez wstrzyknięcie. Prześledźmy alergie pokarmowe. 

Alergia, czyli co?

Alergia ma podłoże genetyczne i bardzo często występuje rodzinnie. Gen alergii znajduje się na piątym chromosomie. W rozwoju alergii duży udział ma zanieczyszczenie środowiska, ale i szybki postęp cywilizacyjny. Alergia pokarmowa to nadmierna reakcja immunologiczna organizmu na konkretną substancję powodującą występowanie różnych objawów chorobowych. Układ odpornościowy zaczyna traktować alergizujący pokarm jak wroga, którego należy zniszczyć.

U alergików podczas pierwszego kontaktu z potencjalnym alergenem ich własny układ odpornościowy wytwarza swoiste przeciwciała. Chory wówczas jeszcze nie odczuwa żadnych dolegliwości. Jednakże podczas kolejnych kontaktów z alergenem dochodzi do nadmiernej, nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego zwanej potocznie reakcją alergiczną. Wyrazem reakcji alergicznej są charakterystyczne objawy uczulenia, jak np. łzawienie i świąd oczu, kichanie, katar sienny czy napady świszczącego oddechu i duszność. Najpopularniejszym podziałem są: alergeny wziewne, alergeny pokarmowe, alergeny wywołujące wyprysk kontaktowy na skórze, leki, jady owadów błonkoskrzydłych (pszczół czy os).

Jak zdiagnozować alergię pokarmową?

Alergie pokarmowe są bardzo trudne do zdiagnozowania i bardzo często nie ma jednej skutecznej metody diagnostycznej, która wskazałaby właściwy alergen. Dlatego bardzo często należy wykonać kilka testów kontrolnych, do których należą m.in.:

• testy z kilkunastoma najczęściej uczulającymi alergenami pokarmowymi, bez względu na rodzaj manifestujących się objawów,
• oznaczenie swoistych IgE w surowicy krwi – ich wykrycie jest niepodważalnym dowodem istnienia uczulenia.
• pokarmowe testy prowokacyjne - polegają na podawaniu stopniowo zwiększanych ilości alergenu pokarmowego - aż do wystąpienia objawów klinicznych

Przed każdym testem dobrze jest wykonać dokładny wywiad rodzinny dotyczący objawów, rodzaju i siły dolegliwości cech dziedziczenia, sposobów żywienia w dzieciństwie.

Jakie są rodzaje reakcji alergicznych?

Osoba alergiczna, po zjedzeniu uczulającego go pokarmu, może zareagować na trzy sposoby:
• natychmiastowa reakcja alergiczna - objawy od pokrzywki do wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się już po kilku minutach od spożycia alergenu pokarmowego
• reakcja alergiczna typu cytotoksycznego - kiedy dochodzi do zniszczenia komórek (np. immunocytopenia, plamica);
• reakcja alergiczna typu kompleks immunologiczny - objawy mogą wystąpić po upływie kilku godzin lub nawet kilku dni od spożycia alergenu pokarmowego

Objawy alergii pokarmowych 
Alergia pokarmowa u dorosłych powoduje wiele objawów, które bardzo często występują równocześnie. Do najbardziej popularnych należą obrzęk i pokrzywka, w obrębie układu oddechowego - nieżyt nosa i astma, ze strony centralnego układu nerwowego - migrena, oraz ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Najczęstsze objawy alergii u dorosłych to:

• alergiczne zapalenie jamy ustnej, nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej,
• refluks przełykowy (często współistniejący z astmą),
• ostra alergiczna reakcja błony śluzowej żołądka (bóle w nadbrzuszu i wymioty pojawiające się bezpośrednio po spożyciu pokarmu),
• przewlekła reakcja alergiczna żołądka i dwunastnicy (przewlekłe objawy dyspeptyczne),
• ostre i przewlekłe zaburzenia jelitowe, biegunki,
• alergiczny nieżyt nosa, nieżyt ucha środkowego czy krtani, astma,
• zmiany skórne (rumienie, grudki obrzękowe, bąble pokrzywkowe), atopowe zapalenie skóry,
• obrzęk naczynioworuchowy,
• wstrząs anafilaktyczny,
• migreny, zespół przewlekłego zmęczenia, zaburzenia snu, obrzęki dłoni, stóp i stawów.

Najczęstsze alergeny pokarmowe

Alergia pokarmowa u dorosłych częściej wywoływana jest przez produkty pochodzenia roślinnego oraz niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego. Najczęściej uczulają:

• mleko krowie i/lub kozie, białko jaj, wołowina, wędliny
• białka zbóż: pszenica (gluten)
• ryby, skorupiaki, mięczaki
• warzywa: pomidory, marchew, fasola, seler, groch, soja, soczewica,
• owoce: brzoskwinie, truskawki, maliny, cytrusy, melony,
• orzeszki ziemne, orzechy laskowe, orzechy kokosowe, migdały,
• inne m.in. proszek do pieczenia, barwniki azowe, m. in. E102, E104, E110, E122,
E124, E129, musztarda.

Przykłady alergii pokarmowych

Alergia na zboża
Najpopularniejszym zbożowym alergenem jest białko glutenowe zawarty w pszenicy. Alergia na gluten wywołuję chorobę zwaną celiakią. Alergia na żyto związana jest z alergią pyłkową oraz narażeniem zawodowym (pracownicy piekarni). Znacznie rzadziej uczula jęczmień (głównie po spożyciu piwa) oraz ryż, który jest stosunkowo słabym alergenem, a ten typ nadwrażliwości spotyka się głównie w krajach o dużym spożyciu ryżu (kraje azjatyckie).

Alergia na pomidory
Pomidor jest niejako „testerem” dla całej tej grupy. Niestety, potwierdzona alergia na pomidory sugeruje także częstsze uczulenie na owoce cytrusowe, melony, arbuzy, ananasy, banany, śliwę daktylową. Pomidor i wymienione owoce zawierają białko profilinę. To składnik obecny w pyłku i w owocach. U osób źle znoszących pomidory – testy skórne z alergenami pyłku roślin są dodatnie.

W pomidorach występuje także drugie białko – chitynaza klasy I. Jest ono również w awokado, bananie, kiwi, mango, papai, kasztanie jadalnym oraz w lateksie (prezerwatywy, rękawiczki). Wiadomość dobra jest taka, że chitynaza klasy I jest wrażliwa na gotowanie. Po ugotowaniu pomidora w przecierze lub w zupie nie zaszkodzi. Niestety pomidor spożyty na surowo może wywołać reakcje alergiczne.

Objawy wskazujące na uczulenie na pomidora są natychmiastowe i objawiają się pieczeniem i świądem i puchnięciem warg, pieczeniem oczu, uczuciem kuli w gardle, szczypaniem skóry na rękach, którymi trzymaliśmy pomidora lub owoc, gorycz i odbijania (refluks), rzadziej kaszel i duszność, wyjątkowo napad astmy. Zwykle występuje biegunka, wreszcie pokrzywka lub wyprysk skóry.

Dobrym pomysłem jest wykonanie testów punktowych lub płatkowych z świeżym surowym oraz gotowanym pomidorem. W laboratorium alergologicznym możliwe jest oznaczenie obecności w surowicy krwi chorego antyciała E wobec profiliny. Testy skórne standardowe mogą wypaść fałszywie ujemnie, ponieważ delikatne białka łatwo ulegają rozpadowi podczas przechowywania.

Alergia na seler
Seler należy do najczęściej uczulających warzyw. Na tego typu uczulenie najbardziej narażone są osoby dorosłe. Rośliny z tej samej rodziny, czyli marchewka, pietruszka lub koper włoski powodują występowanie reakcji krzyżowych. W wyciągach selera znaleziono kilka białek uczulających o kodach  m.in. Api g 1, Api g 2, Api g 3. Nazwy ich pochodzą od  łacińskiej nazwy selera – Apium graveolens. Ich chemiczna struktura jest bardzo podobna do białek spotykanych w pyłku brzozy, miąższu jabłka, soku z marchwi, koperku, miodzie i ziołach takich jak bylica.

W przypadku selera mamy do czynienia z bardzo różnym stopniem alergii na to warzywo. Warto wiedzieć, iż podobnie jak w przypadku pomidora w kontekście niektórych alergenów zawartych w selerze, ugotowany seler zawarty np. w zupie, wywarze warzywnym, sosie lub przyprawie może szkodzić zaledwie, co trzeciemu choremu. Jednak surowy może szkodzić blisko 95% uczulonych na to warzywo. Osoby uczulone na seler powinny unikać ziół i zioło-miodów oraz kombinacji selera z marchewką, jabłkiem i kiwi.

Alergia na brzoskwinie
Badania epidemiologiczne wykazują, ią alergia na ten smaczny owoc dotyczy niemal 75% mieszkańców Izraela, 40% Hiszpanii i Włoch, 12% Kanady. W Polsce przypuszczalnie 10% populacji.  Choroba ma dwie postacie zależnie od uczulenia na odmienne białka brzoskwini.

W przypadku alergii na białko wspólne z brzozą (oznaczone kodem: Bet v1) objawy polegają na swędzeniu i obrzęku warg, niekiedy także języka i języczka, rzadziej zachyłków gardła i krtani, wyjątkowo objawów ogólnych. Ta postać często występuje w Polsce i innych krajach Europy Północnej w 5 do15 minut po spożyciu surowych owoców. Dobra wiadomość jest taka, iż chorzy z opisanym ustnym zespołem uczuleniowym (UZU) nie reagują na owoce gotowane, gdyż Bet v 1 rozpada się pod wpływem wysokiej temperatury. To samo białko występuje także w surowym jabłku, śliwce, wiśni, moreli, melonie, bananie, orzechu laskowym lub selerze i marchewce!

Druga, groźniejsza, forma alergii na brzoskwinię jest związana z białkiem przenoszącym tłuszcze (kod: LTP). Jest ono oporne na gotowanie w 100 st. C oraz na trawienie w żołądku. Objawy to silna pokrzywka całego ciała, bóle brzucha, wymioty, biegunka, niekiedy zagrożenie życia ( wstrząs). UZU – jeśli wystąpi – stanowi tylko zwiastun. LTP gromadzi się głównie w „mechatej” skórce brzoskwini.

Alergia na jaja kurze
Alergia na jajka to jedna z częściej spotykanych chorób alergicznych. Jak pokazują badania, większość osób z alergią na jajka tak naprawdę jest uczulona na białko jaja kurzego, a nie na żółtko. Jednak mimo to uczuleni na jajka powinni unikać obu składników.

Alergia na jaja kurze jest częściej obserwowana u dzieci niż u osób dorosłych. Białkami wywołującymi alergię w jajku są: albumina, globulina, lipowitelina, owoalbumina, owoglobulina. Najsilniejsze reakcje występują do trzeciego roku życia, mogą ustąpić wraz wiekiem. Obróbka termiczna nie zmniejsza działania alergizującego.

Alergia na orzechy
Alergia na orzechy może pojawić się już w okresie dzieciństwa. Jest to alergia bardzo niebezpieczna, bowiem wystarczy już mała ilość alergenu by wywołać ciężkie objawy lub nawet wstrząsu anafilaktycznego. Alergia na orzechy ziemne należy do najczęstszych.

Uczulenie dotyczy orzechów włoskich, laskowych, brazylijskich czy migdałów. Nawet podczas minimalnego kontaktu z orzechami przez skórę, czy podczas inhalacji zawierającej drobiny orzechów może dojść do reakcji alergicznej.

Alergia na orzechy w łagodnej postaci objawia się uczuciem swędzenia skóry, wystąpieniem wysypki skórnej, pojawieniem się obrzęku warg bądź języka. Jeśli ktoś posiada alergię na orzechy, to powinien unikać kontaktu z tym alergenem. Warto też zadbać o to, by posiadać zawsze przy sobie adrenalinę, którą stosuje się w przypadku wstrząsu anafilaktycznego.

Alergia na czekoladę
Alergia na czekoladę występuje najczęściej przy atopowym zapaleniu skóry. Najczęściej występujące objawy to drobna wysypka na policzkach, która przekształca się w chropowatą i suchą lub wręcz przeciwnie – ropne, trudno gojące się wypryski, czasem także świąd skóry.

Z alergią na czekoladę może wiązać się także występowanie kataru siennego i duszności. Objawy mogą pojawić się już po 15 minutach od zjedzenia kawałka czekolady lub nawet po 24 godzinach. Spośród wszystkich alergików, pięciu na sto zmaga się z alergią na czekoladę. Kakao i białko, które są głównymi składnikami czekolady, są silnymi alergenami pokarmowymi.

Alergia na białka mleka
Alergia na białka mleka krowiego jest najwcześniej występującą postacią alergii na pokarmy. W tej dziedini epanuje niejednokrotnie nadnierna pamika wśrd rodzicow i potencjalnych chorych. Wiele osób z góry zakłada, iż ma alergię nie do końca wiedząc na co.

Ten typ alergii występuje najczęściej w okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa, ale też nawet w życiu płodowym. Uczulenie na alergeny mleka przeważnie ustępuje w wieku 2-3 lat.

Jednak coraz częstej alergie na białka mleka pojawiają się wtórnie u dorosłych. Szczególnie dotyczy to osób chorujących na choroby autoimmunologiczne, w których układ odpornościowy organizmu zaczyna atakować własne komórki i tkanki. Niektóre schorzenia dotykają konkretnej części ciała, inne atakują cały organizm (np. sarkoidoza, toczeń rumieniowaty układowy, stwardnienie rozsiane, choroba hashimoto). Szacuje się, że dotykają od 3 do 8%, w tym 85% to kobiety.

Niestety alergia ta powoduje wiele powikłań m.in.:

• zaburzenia w pracy układu pokarmowego i odżywianiu

• niedokrwistość i upośledzone uwapnienia kości
• niepokój, pobudzenie, drgawki,
• gorączka,
• wstrząs anafilaktyczny.

Jak rozpoznać alergię na białka mleka?

W przypadku niepokojących objawów wskazany jest wywiad rodzinny w celu wykazania potencjalnego związku pomiędzy obserwowanymi objawami a spożyciem mleka. Następnie należy oznaczyć swoiste przeciwciała IgE przeciw alergenom mleka krowiego. Można także wykonać testy skórne (SPT) z antygenami pokarmowymi, testy migracji i transformacji blastycznej limfocytów T pod wpływem antygenu.

Największe znaczenie zarówno dla rozpoznawania alergii na mleko, jak i inne alergeny pokarmowe ma DBPCFC, czyli próba prowokacyjna podwójnie ślepa, kontrolowana placebo (double blind, placebo controlled food challenge), która stanowi złoty standard w rozpoznawaniu alergii. 

W mleku krowim jest wiele rodzajów białek. Objawy alergiczne może wywoływać jedno białko lub kilka z nich. Do najczęściej uczulających należą:

• beta-laktoglobulina (BLG) – (ok. 80% uczulonych) obecna w mleku oraz mięsie wołowym i cielęcym. Osoby uczulone muszą unikać nie tylko produktów pochodzenia mlecznego, ale także tych mięs i wywarów na nich przygotowanych. To białko nie występuje w mleku kobiecym,
• glikoproteina – obecna w mleku, śmietanie i maśle,
• kazeina – występuje w mleku krowim i kozim, oraz w ich przetworach,
• laktoalbumina (ALA) – (ok. 50% uczulonych) obecna jest w mleku krowim, unieczynniana przez gotowanie, czyli osoba na nią uczulona może pić mleko gotowane i jego przetwory.
• laktoglobulina – białko mleka krowiego. Osoby na nią uczulone mogą pić mleko kozie

Ogrzewanie mleka przez 20 minut w 121 st. C znacznie zmniejsza jego właściwości alergizujące, jednak w przypadku samych białek kazeinowych ograniczenie jest niewielkie.

Objawy alergii na białko mleka:

- postać kliniczna (ok.50% przypadków): zaburzenia żołądkowo-jelitowe, niechęć do jedzenia mleka, wymioty, bóle brzucha, biegunki, zaparcia, zespół złego wchłaniania
- skórna (ok. 30% przypadków): atopowe zapalenie skóry (wypryski) najczęściej na policzkach, uszach, w zgięciach łokciowych i kolanowych, świerzbiączka
- układu oddechowego i uszna – u niemowląt to zatkanie nosa bez wydzieliny (tzw. sapka), u dzieci starszych katar, swędzenie nosa, polipy nosa, chrypka, chrząkanie, kaszel, zapalenia gardła, krtani, ucha środkowego, zaburzenia oddychania
- wstrząsowa natychmiastowa reakcja z objawami zagrażającymi życiu

Objawami alergii na białko mleka mogą być też: nadpobudliwość i zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu, bóle głowy, podwyższona temperatura, krwiomocz, obrzęki powiek, zapalenie oczu, niedokrwistość, bóle stawowo-mięśniowe. Alergia na mleko krowie występuje najczęściej u niemowląt i małych dzieci. Między trzecim a piątym rokiem życia 90% dzieci z niej wyrasta.

Alergia na soję
Najsilniejszymi alergenami soi są globuliny. Obróbka termiczna zwiększa ich właściwości alergizujące.

Alergia na mięso

Mięso również jest dość częstym alergenem. Najczęściej uczula wołowina i wieprzowina, a najmniej mięso z królika, indyka, jagnięcia.

Ale uwaga! Jeśli jest się uczulonym np. na sierść królika, można odchorować także zjedzenie mięsa z tego zwierzęcia.

Alergia na ryby, skorupiki i mięczaki

Ryby są bardzo silnym alergenem. Przyjmuje się, że najczęściej reakcja alergiczna dotyczyć może jedynie kilku gatunków ryb. Wśród popularnych w Polsce ryb bardzo często uczula dorsz. Gotowanie zmniejsza, ale nie eliminuje właściwości alergizujących. Alergie występują częściej po spożyciu surowej lub krótko smażonej ryby, a konserwy rybne uczulają rzadziej niż ryby świeże. Również szkodliwe dla alergika mogą być pasze dla zwierząt na bazie mączki rybnej. Osoby z alergią na ryby powinny ich raczej unikać, bowiem frakcje białkowe w różnych gatunkach są odmienne w bardzo niewielkim stopniu. Alergia ta występuje zarówno u dzieci jak i u dorosłych.

Skorupiaki, czyli raki, homary, kraby czy langusty mogą być także silnym alergenem. Alergeny zawarte w mięsie skorupiaków są odporne na wysokie temperatury. W skrajnych przypadkach do reakcji uczuleniowej może dojść również wdychając zapach podczas gotowania.

Mięczaki, czyli małże, kalmary, ostrygi, ślimaki oraz ośmiornice – są dość rzadko spotykanym czynnikiem wywołującym alergie, jednak trafiły na listę silnych alergenów, ponieważ charakteryzują się silnymi objawami klinicznymi aż do zagrażających życiu.. Znajduje się w nich, co najmniej siedem potencjalnych alergenów. Gotowanie niestety nie wpływa znacząco na złagodzenie reakcji alergicznej.

Czy alergię pokarmową można leczyć?

Leczenie alergii pokarmowych u dorosłych opiera się przede wszystkim na diecie eliminacyjnej, która polega na czasowym wyeliminowaniu jednej lub kilku grup produktów podejrzewanych o wywołanie alergii pokarmowej. Gdy dieta eliminacyjna nie przynosi oczekiwanych efektów, włącza się leczenie farmakologiczne.

Oprócz diety eliminacyjnej alergię pokarmową rekomenduje się także tzw. odczulanie. Odczulanie sprawia, że układ immunologiczny przewodu pokarmowego przestaje reagować na alergeny, lub reaguje słabiej. Jednak przy odczulaniu należy pamiętać iż, zdarza się, że reakcja na alergen będzie tak silna, że spowoduje zagrożenie życia (wstrząs anafilaktyczny, obrzęk Quinckego). W takim przypadku podaje się leki. Przy wstrząsie anafilaktycznym jest to adrenalina.W przypadku obrzęku Quinckego – hydrokortyzon i leki przeciwhistaminowe.

Podsumowując.

Przy wszelkiego rodzaju alergiach należy zachować spokój i rozsądek. Nie nalezy eliminować całych grup produktów bez badań, tylko dokłanie sprawdzić na jaki składnik jesteśmy uczuleni. Nie należy popadać w panikę żywieniową i ulegać modom tylko cierpliwie wypracować sobie swoj model dietetyczny i wyeliminować z pomocą specjalistów z diety tylko te produkty, które nam naprawdę szkodzą. 

Pozdrwiam serdecznie, 

Joanna